Pierwszy kościół w Łukowej

Początki łukowskiej parafii katolickiej „starożytnego pochodzenia” należy odnosić do czasów panowania króla Kazimierza Wielkiego. Pierwszy drewniany kościół w Łukowej powstały przed 1466 rokiem był kilkakrotnie niszczony przez pożary, jednak zawsze odbudowywany. Konsekracji kościoła z początku XVII w. dokonał, za zgodą biskupa przemyskiego, ks. Walerian Lubieniecki Domejko dnia 8 lutego 1615 r., nadając mu tytuł Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Kościół ten przetrwał do roku 1671.

Na jego miejscu, w 1677 r. wybudowano nowy kościół, który konsekrował Biskup Piechowski w 1721 r. Konsekrowane były wtedy także trzy ołtarze i cztery dzwony m.in. jeden z 1699 r. 

Proboszczami parafii łukowskiej w XVII i XVIII wieku byli znakomici duszpasterze m.in.: ks. Jan Benedykt Gniński (1648 – 1735) późniejszy biskup kamieniecki, czy ks. Wawrzyniec Żłoba Czerczycki ( ur. w 1735 na Wołyniu, zm. w 1805 r. w Łukowej) doktor filozofii i prawa, profesor i rektor Akademii Zamojskiej. 

W 1766 roku kościół łukowski wzbogacony został o Relikwie Krzyża Świętego, o czym wspomina w swoich zapiskach ks. proboszcz Piotr Szuszkowski pracujący w latach 1882-1889.

13 października w 1803 roku w tutejszej parafii ochrzczony został Rafał Szymon Tadeusz Hadziewicz – wybitny malarz polski, który ofiarował kościołowi obraz Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny jako podziękowanie za chrzest. Dar profesora Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie przeniesiony został ze świątyni drewnianej i widnieje w ołtarzu głównym obecnego kościoła w Łukowej.

W momencie wybuchu powstania styczniowego do oddziałów powstańczych zaciągnął się, by służyć jako kapelan, wikariusz łukowski Karol Kobrzyński.

Po bitwie z Rosjanami, która rozegrała się 16 kwietnia 1863 roku pod Borowymi Młynami, do tutejszego kościoła przywiezione zostały ciała 3 powstańców styczniowych z oddziału płk. Marcina Borelowskiego „ Lelewela”. Według miejscowej tradycji trumny wystawione zostały na widok publiczny do dnia pogrzebu. Zabici przez Moskali byli jeszcze po śmierci rąbani w głowę i kłuci, co przedstawiało smutny i przerażający obraz męczeństwa tych młodych dzielnych Polaków. Pogrzeb powstańców odbył się na cmentarzu w niedzielę 19 kwietnia 1963 roku. Parafianina łukowskiego z Borowca, także poległego w bitwie, pochowano oddzielnie. Być może zaważyły tu względy bezpieczeństwa, by nie spotkały rodzinę, ze strony Rosjan, represje za pomoc powstańcom.

Po klęsce powstania styczniowego na znak żałoby narodowej dwa łukowskie ołtarze barokowe przemalowane zostały na kolor czarny.

Kościół drewniany funkcjonował do 1880 roku, kiedy to staraniem ks. proboszcza Antoniego Boraczyńskiego oraz fundacji hrabiego Tomasza Zamoyskiego i parafian został pobudowany nowy kościół murowany.

“Kościół drewniany na podmurowaniu, sufit w półkole zabudowany z gankiem od frontu i Zakrystiją przybudowaną do niego, dachem gontami kryty, w środku malowany mający na około poddasze.

              Drzwi frontowe podwójne Każde na dwóch zawiasach ze skoblem do kłódki i dwoma  Kunami do  zamykania  drągiem zewnątrz. Drzwi na lewo boczne pojedyncze fasowane trzema zamkami hakami do nich okute i zamkiem mocnym i skoblem do kłódki opatrzone. Podłoga w Kościele stara przy drzwiach frontowych i bocznych z wewnątrz Kamieniem piaskowym w tafli wyłożona, zdezelowana; z Kościoła wiodą drzwi do Zakrystyi pojedyncze dębowe okute dwoma zawiasami i hakami opatrzone, zamkiem żelaznym do zamykania, z Zakrystyi wiodą drzwi na cmentarz sosnowe pojedyncze zawiasami i hakami opatrzone z dwoma kuszami z wewnątrz do zamykania drągiem, a z Zewnątrz skoblem do zamykania na kłódkę opatrzone, podłoga w Zakrystyi z tarcic w złym stanie, sufit prosty z cienkich tarcic ułożony.

Okno jedno pojedyncze hakami przybite na zawsze o 18 – tu małych szybkach, w tym oknie jest krata żelazna po lewej stronie, po lewej stronie Kościoła u góry jest okien 3, to jest jedno w prezbiterium, a drugie w Nawie Kościoła. Każde składa się z 32 szyb małych hakami na zawsze wbite w drzewo.

 Z drugiej strony na prawo w Kościele jest 4 podobnych pierwszym i równej ilości szyb, także wbitych hakami w drzewo nie otwierające się. Wszystkie te Okna u góry znajdujące się są malowane farbą czerwoną. Schody na chór z lewej strony za ławkami wiodące bez zamknięcia, około Zakrystyi jest Ambona mała sztukaterją zdobiona.

Są obrazy  Świętych Ewangelistów na drzewie malowane, schodki małe obudowane do niej wiodące,  nad Amboną wisi ozdoba w kształcie Korony.

W środku Kościoła cztery filary sosnowe po dwa z obu stron podpierają sufit, a dwa pomniejsze przy drzwiach frontowych podpierają  chór. Na strych prowadzi drabina do otworu którym się idzie na górę.

1. Ołtarz Wielki Najświętszej Maryi Panny Wniebowzięcia bez zasuwania Snycerską i Stolarską robotą zdziałany – Cymboryum znajduje się zamykane.

II. Ołtarz boczny św. Anny z Wyobrażeniem św. Anny roboty stolarskiej.

III. Ołtarz boczny św. Józefa z Wyobrażeniem św. Józefa roboty stolarskiej.

IV. Ołtarz boczny z Wyobrażeniem Pana Jezusa Ukrzyżowanego roboty Stolarskiej.

              Dzwonnica drewniana tarcicami obita z dachem pół gontami, w czterech rogach dachu znajdują się 4 wieżyczki małe – do jej wnętrza wiodą drzwi drewniane dwoma zawiasami i hakami do nich również skoblem do zamykania na kłódkę opatrzone, na podwalinach trzymająca szerokości Sążni 3 Łok 1 długości Sążni 3 Łokcia 1 w stanie złym.

              Ogrodzenie przy Kościele od gościńca Łokci 80, toż samo i ze strony przeciwnej, przyczółki zaś po Łokci 33 osztachetowane w stanie nie złym.

Parkan przy Cmentarzu Grzebalnym od gościńca i strony przeciwnej długości każda strona trzyma po sążni 50, oba zaś przyczółki poprzecznie trzyma każdy po Sążni 42, w środku brama podwójna z drągiem i skoblem do zamykania na kłódkę, oparkanienie w stanie miernym“.

Opis drewnianej świątyni łukowskiej zbudowanej w 1677 roku na podstawie spisu inwentarskiego kościoła z 1864 roku (zapis oryginalny)

Historia cmentarza przykościelnego

Wokół pierwszego drewnianego kościoła w Łukowej grzebano zmarłych parafian, co było wówczas praktyką powszechną. Tak więc cmentarz przykościelny początkami sięga, być może XV wieku.

Użytkowany był do 2 poł. XVIII w., kiedy dekretem austriackim zamknięte zostały cmentarze na terenie wsi i przeniesione na miejsca z dala od zabudowań mieszkalnych. Z informacji zaczerpniętych z kroniki parafialnej z końca XIX w. wynika, że nieczynny już cmentarz przykościelny:

…miał 9.028 kwadratowych łokci ( 74 x 122 ), ogrodzony sztachetami z drzewa sosnowego w słupy kamienne; wejście do niego przez bramę i dwie furtki żelazne z zamkami(…) obsadzony jest lipami i jesionami. Pomników na cmentarzu nie ma, znajduje się tylko rodzaj obelisku z kamienia z żelaznym wyobrażeniem Ukrzyżowanego Pana Jezusa…

            W 1935 roku na cmentarzu przykościelnym, w miejscu drewnianego kościoła usadowiono postument z figurą Najsłodszego Serca Jezusowego, przenosząc stamtąd figurę Matki Bożej ku zachodowi cmentarza.

            10 maja 1937 r. na tym cmentarzu odbyło się zebranie Akcji Katolickich i Gości, na którym ks. Proboszcz Ludwik Liwerski odebrał od pierwszych chorążych przyrzeczenie. Było to jedno z wielu uroczystości Akcji Katolickiej wcześniej i później tu organizowanych aż do wybuchu II wojny św.

Obecnie na miejscu drewnianego kościoła i cmentarza przykościelnego stoją trzy figury:

-krzyż żeliwny na kamiennym postumencie  z nadstawą (prawdopodobnie z 2 poł. XIX w.),

-kamienna figura Chrystusa Nauczającego na wysokim 3 metrowym postumencie z napisem: „Chryste Królu odnów oblicze świata. Pamiątka Jubileuszu Odkupienia Bożego, 33 r. 1933, Akcja Katolicka Parafii Łukowa”

– kamienna rzeźba Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej na kilkustopniowym słupie (prawdopodobnie z lat 20-tych XX w.).

Nagrobki nie zachowały się.