Położenie

Obecny cmentarz grzebalny, położony po zachodniej stronie drogi do Józefowa, założony został przed rokiem 1790 na tzw. „niwie dworskiej”. Był to okres tworzenia cmentarzy poza miejscowościami. Właśnie w tym okresie powstają m.in.: słynne warszawskie Powązki, lwowski Łyczaków, krakowskie Rakowice. Wcześniej pochówki parafian łukowskich odbywały się wokół kościoła.

Plac, na którym stał pierwszy, drewniany kościół parafialny i funkcjonował cmentarz przykościelny znajduje się na wprost obecnego kościoła w Łukowej. Cmentarz grzebalny powiększany był wielokrotnie, m.in. w latach: 1816 r., przed 1854 r., w 1873 r., między 1923 r. a 1932 r. Ma kształt wydłużonego prostokąta, o powierzchni ponad 4 ha. W XIX wieku i na początku XX zasięg parafii Łukowa był bardzo rozległy. Na cmentarzu grzebani byli mieszkańcy: Zamchu, Obszy, Woli Obszańskiej, Borowca, Olchowca, Dorboz, Babic, Chmielka, Szarajówki, Zawadki, Budzynia, Rakówki, Pisklak, Szostak, Kozak i Osuch.

Pochowane są tu 4 pokolenia parafian łukowskich, którzy sercem, pracą rąk i umysłem służyli Swojej Małej Ojczyźnie zachowując wiarę oraz tożsamość narodową i kulturową. Dawne, powszechnie stosowane drewniane krzyże na ich mogiłach pochłonęła ziemia, pozostali natomiast we wdzięcznej pamięci modlitewnej.

Zabytkowe nagrobki

Na bardzo wielu grobach zachowały się krzyże i płyty kamienne. Największą grupę wśród nich stanowią krzyże na prostopadłościennych postumentach oraz postumentach z nadstawami w postaci czworo – i ośmiobocznych ostrosłupów. Niekiedy imitują one pnie drzew albo zawierają ludowe rzeźby figuralne Chrystusa. Znaleźć można także figury przedstawiające Najświętszą Maryję Pannę Niepokalanie Poczętą, czy też aniołów. Licznie występują jeszcze płyty nagrobne, które mają niestety już nieczytelne inskrypcje. Zabytkowa i jednocześnie najstarsza część nekropolii łukowskiej położona jest na niewielkim wzgórku na południe od bramy. Stoi tam zwarta grupa XIX w. pomników kamiennych na grobach dzierżawców tutejszego majątku. W sumie na cmentarzu zachowało się około 90 kamiennych i żeliwnych nagrobków sprzed 1945 r., w tym 2 – z XVIII w., 3 – z I połowy XIX w., 43 – z II połowy XIX w.

Prawie 60 z nich poddanych zostało renowacji dzięki powstałemu w 2002 roku Społecznemu Komitetowi Opieki nad Cmentarzami w Gminie Łukowa, pierwszemu, w tym czasie, takiemu komitetowi na Zamojszczyźnie. Bardzo cenną pamiątką przeszłości, tutejszej nekropolii, jest pomnik z 1791 r. ( jest to jeden z nielicznych nagrobków z tego okresu na polskich cmentarzach). Postawiony jest na mogile Karola Maksymiliana Klembowskiego, Miecznika Ziemi Warszawskiej i jego syna Onufrego. Najwyższy na cmentarzu, zbudowany z cegły. Kondygnacje ma zwieńczone gzymsami kordonowymi, zdobione płycinami, w dolnej części wnęki arkadowe. Ma charakter XVIII-wiecznej tzw. „latarni cmentarnej”. Na szczycie nagrobka znajduje się ażurowy krzyż żeliwny. Podczas ostatniej gruntownej renowacji pomnika przez Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami w Gminie Łukowa, w 2018 roku, dodane zostały daszki z blachy, zabezpieczające poszczególne kondygnacje pomnika przed zawilgoceniem. Zniszczone cegły zastąpione zostały bardzo dobrze zachowanymi XIX w. cegłami, pozostałymi po remoncie „chóru” katedry lubelskiej. Pięknie przedstawia się znajdujący się obok „Miecznika” monumentalny, zabytkowy nagrobek,  prawdopodobnie z XVIII / XIX w., w postaci postumentu wykonanego z kilku bloków kamiennych; na nim dwie płyty, stylizowana misa w połowie przykryta rodzajem tkaniny. Odnaleziona w ziemi, podczas prac remontowych zleconych przez Społeczny Komitet, nienaruszona „ścięta kolumna”, w stylu romantyzmu, pozwoliła na pełną rekonstrukcję pomnika. Innym, zasługującym na uwagę zabytkiem jest ozdobiony płaskorzeźbami postument z urną z 1833 r. postawiony na grobie Ignacego Wolanowskiego kapitana Wojsk Polskich.

Nieopodal wejścia znajduje się pomnik poświęcony powstańcom styczniowym. W mogile pochowani zostali powstańcy z oddziału płk. Marcina Borelowskiego „Lelewela”: Franciszek Andrzejewski z Garwolina, Józef Kurowski z Łukowa, Jan Opala z Żelechowa, Ignacy Pleszyński z Zamościa i włościanin Antoni Luchoski z Borowca. Polegli oni 16 IV 1863 r. w bitwie z wojskami rosyjskimi w lesie Kobylówka ( Borowe Młyny). Uroczysty pogrzeb bohaterów odbył się na cmentarzu 19 IV 1863 r.

W północno-zachodniej części cmentarza znajdują się mogiły 114 żołnierzy 6 Dywizji Piechoty Armii Kraków (11 oficerów, 39 szeregowych, 64 nieznanych), poległych w bitwie obronnej pod Łukową i Podsośniną Łukowską w dniach 15-16 IX 1939 r. Wędrując alejkami bardzo często spotykamy mogiły partyzantów z okresu okupacji hitlerowskiej, w tym wielu poległych w największej w Polsce bitwie oddziałów leśnych AK nad Sopotem, w czerwcu 1944 roku. Przy głównej alejce, niedaleko od wejścia znajduje się zbiorowa mogiła 8 osób zamordowanych w lesie, koło Osuch, w dniu 24 VI 1944 r. Część zabitych, podczas pacyfikacji Łukowej i Osuch, mieszkańców tutejszych wsi, pochowanych jest blisko kaplicy cmentarnej pw. Miłosierdzia Bożego. Kaplica została zbudowana została w 1995 r. z inicjatywy ks. proboszcza Witolda Smyka.

W czasie okupacji niemieckiej, zwłaszcza w jej początkowej fazie, cmentarz stanowił schronienie dla ukrywających się żołnierzy AK zaangażowanych w konspirację. Temu służyły duże grobowce, w tym, jeden z nich, znajdujący się po prawej stronie niedaleko bramy, Klary Zuzanny z Banaszewskich Wodzyńskiej. Po wojnie, pierwszym biskupem, który nawiedził ten cmentarz był Ks. Bp Stefan Wyszyński wizytujący Parafię Łukowa w 1947 r. Będąc na łukowskim cmentarzu trudno nie zauważyć grobu ks. Władysława Matuszyńskiego, proboszcza łukowskiej parafii zmarłego w 1966 r. i ks. proboszcza kan. Witolda Smyka zm. w 1913 r. Cmentarz w ostatnich 20 latach zmienił swe oblicze dzięki trosce, a także ofiarności parafian i gości. Alejki główne wyłożone zostały kostką. Do cmentarza prowadzi z kościoła droga asfaltowa. Odnawiane są zabytkowe nagrobki za datki wrzucane 1 i 2 listopada. Zadbane jest ich otoczenie, co jest zasługą pracowników miejscowego GOK. Daje to poczucie satysfakcji i jest wyrazem szacunku dla przeszłości oraz przykładem dla innych.

prawdopodobnie z XVIII / XIX w., w postaci postumentu wykonanego z kilku bloków kamiennych; na
nim dwie płyty, stylizowana misa w połowie przykryta rodzajem tkaniny. Odnaleziona w ziemi, podczas
prac remontowych zleconych przez Społeczny Komitet, nienaruszona „ścięta kolumna”, w stylu
romantyzmu, pozwoliła na pełną rekonstrukcję pomnika.
Innym, zasługującym na uwagę zabytkiem jest ozdobiony płaskorzeźbami postument z urną z 1833 r.
postawiony na grobie Ignacego Wolanowskiego kapitana Wojsk Polskich.
Nieopodal wejścia znajduje się pomnik poświęcony powstańcom styczniowym. W mogile
pochowani są powstańcy z oddziału płk. Marcina Borelowskiego „Lelewela”: Franciszek Andrzejewski z
Garwolina, Józef Kurowski z Łukowa, Jan Opala z Żelechowa, Ignacy Pleszyński z Zamościa i
włościanin Antoni Luchoski z Borowca. Polegli oni 16 IV 1863 r. w bitwie z wojskami rosyjskimi w lesie
Kobylówka ( Borowe Młyny). Uroczysty pogrzeb bohaterów odbył się na cmentarzu 19 IV 1863 r.
W północno-zachodniej części cmentarza znajdują się mogiły 114 żołnierzy 6 Dywizji Piechoty
Armii Kraków (11 oficerów, 39 szeregowych, 64 nieznanych), poległych w bitwie obronnej pod Łukową
i Podsośniną Łukowską w dniach 15-16 IX 1939 r.
Wędrując alejkami bardzo często spotykamy mogiły partyzantów z okresu okupacji hitlerowskiej,
w tym wielu poległych w największej w Polsce bitwie oddziałów leśnych AK nad Sopotem, w czerwcu
1944 roku.
Przy głównej alejce, niedaleko od wejścia znajduje się zbiorowa mogiła 8 osób zamordowanych w lesie,
koło Osuch, w dniu 24 VI 1944 r. Część zabitych, podczas pacyfikacji Łukowej i Osuch, mieszkańców
tutejszych wsi, pochowanych jest blisko kaplicy cmentarnej pw. Miłosierdzia Bożego. Kaplica
zbudowana została w 1995 r. z inicjatywy ks. proboszcza Witolda Smyka.
W czasie okupacji niemieckiej, zwłaszcza w jej początkowej fazie, cmentarz stanowił schronienie dla
ukrywających się żołnierzy AK zaangażowanych w konspirację. Temu służyły duże grobowce, w tym,
jeden z nich, znajdujący się po prawej stronie niedaleko bramy, Klary Zuzanny z Banaszewskich
Wodzyńskiej.
Po wojnie, pierwszym biskupem, który nawiedził ten cmentarz był Ks. Bp Stefan Wyszyński wizytujący
Parafię Łukowa w 1947 r.
Będąc na łukowskim cmentarzu trudno nie zauważyć grobu ks. Władysława Matuszyńskiego,
proboszcza łukowskiej parafii zmarłego w 1966 r. i ks. proboszcza kan. Witolda Smyka zm. w 1913 r.
Cmentarz w ostatnich 20 latach zmienił swe oblicze dzięki trosce, a także ofiarności parafian i
gości. Alejki główne wyłożone zostały kostką. Do cmentarza prowadzi z kościoła droga asfaltowa.
Odnawiane są zabytkowe nagrobki za datki wrzucane 1 i 2 listopada. Zadbane jest ich otoczenie, co jest
zasługą pracowników miejscowego GOK. Daje to poczucie satysfakcji i jest wyrazem szacunku dla
przeszłości oraz przykładem dla innych.